سلامت مردم در ایران قاجار

ویراستار: الهام صیدالی
ناشر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر

در این مطالعه، خواننده با منظری از بیماری های مهمی که جامعه از آن ها رنج می برد وبا چگونگی درمان آنها روبرو می شود. همچنین، این نوشتار، یک ارزیابی از گسترة ماهیت بهداشت عمومی که بر عرصة سلامت عمومی ملّت مؤثر بوده است ارائه می دهد. افزون بر این، من تئوری های پزشکی رایج آن زمان برای درک علت و نیز درمان بیماری ها را به مجادله خواهم کشاند. از سوی دیگر، من در این گذار، از اطباء گوناگون، تنوع ومحدودة عملکردی آنها بحث خواهم کرد. در نهایت، با شرح جزئیات به اثر طب غربی بر روی شیوة طبابت سنتی و نهادهای ایران قاجار می پردازم. کوتاه سخن آنکه، این مطالعه از گسترة سلامت عموم تا موضوعات پزشکی حرفه ای نظر دارد.
در نهایت، این مطالعه نشان می دهد »چنانچه مد نظر ما ارائه خدمات طبی در ایران قاجار باشد « طب اسلامی – جالینوسی تنها یک نقش حاشیه ای را بعهده داشته است. گرچه، این سیستم پزشکی در مورد چگونگی درک ایرانی ها در مورد بیماری بسیار پر نفوذ بود، اما تعداد پزشکانی که با این سیستم طبابت می کردند محدود بوده و اکثر مردم از عهدة هزینه ای این خدمات بر نم یآمدند و این اطباء نیز برای همة تودة مردم در دسترس نبودند. از این رو، طب عامة سحر و جادویی پیش از اسلام، »براساس گیاهان دارویی وسنتی و شیوة آزمون و خطا « با نفوذ دوگانگی سردی- گرمی جالینوسی، رکن اصلی ارائه خدمات طبی را برای اکثریت جامعه بعهده داشت. زمانی که طب غربی به جامعه معرفی شد، توانست حتی بیش از طب اسلامی – جالینوسی مهم تر شود و بر آن پس از 1940 برتری کامل یابد. با وجود مقاومت ضعیف از سوی بعضی از اطباء سیستم پزشکی جالینوسی- اسلامی، طب غربی از سوی طبقة ممتاز سیاسی اصلاح گرا، بصورت ممتد دنبال شده و نیز توسط نسل جدید پزشکان تعلیم یافتة اخیر نیز پذیرفته گردید. احتمالاً درمان مؤثرتری به تودة مردم »در مقایسه با طبیبان طب اسلامی « در اواخر دورة قاجار فراهم گردید و از آن مهمتر آنکه از طریق اقدامات مدافع جویانة طب غربی برای سلامت عمومی ( مانند واکسیناسیون، قرنطینه سازی، بهداشت شخصی و عمومی)، این طب تأثیر بسیاری برای کاستن بار گسترده رخدادهای اپیدمی های مرگ بار
و نیز کنترل تأثیرات آنها داشته است.